– De laatste jaren groeit het besef dat stilte en rust een heilzame werking hebben op de mens en zijn omgeving. Stilte en rust zijn zelfs levensnoodzakelijk, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Ze dragen bij tot een kwaliteitsvolle omgang met de wereld, de anderen, zichzelf…
Te midden van een vooral op productie, consumptie en versnelling gerichte samenleving bieden stilte en rust ruimte om in contact te treden met waarden die verdieping en ontmoeting mogelijk maken. De stad – als gebouwde en beleefde omgeving – heeft vandaag nood aan een hernieuwde, gedeelde aandacht voor stilte, rust en ruimte als voorwaarde tot leefkwaliteit. Bewoners, gebruikers en bezoekers van Brussel hebben er baat bij.
– bessst is een meerjarenproject rond leefkwaliteit en stilte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het biedt een platform aan de groeiende praktijkgemeenschap van ‘stiltebemiddelaars’ in Brussel. Opzet is om zoveel mogelijk (erfgoed)plekken, personen [organisaties, verenigingen…] en praktijken rond stilte- en rustbeleving in Brussel in kaart te brengen en concrete initiatieven te steunen.
Tot de ‘bessst community’ behoren erfgoedbeheerders, beleidsverantwoordelijken, professionele buurtwerkers, kunstenaars, gidsen… die elk vanuit hun eigen invalshoek willen meewerken en op termijn een brug kunnen slaan naar het brede publiek. In de loop van 2012 wordt met diverse partners op het terrein gewerkt aan een aangepaste methodiek en de opstart van een digitaal platform. De Vlaamse Gemeenschapscommissie [VGC, zie: www.vgc.be/cultuur] en waerbeke vzw [zie: www.portaalvandestilte.be] ondersteunen dit project.
Een basisgedachte is dat stilte- en rustbeleving leidt tot een nieuwe visie op de stad en het leven van alledag. Ze boren als het ware een ‘poëtische laag’ aan. Voor de meeste bewoners of gebruikers van de stad is die laag onbestaande of althans onzichtbaar. Maar wie nog wel gevoelig is voor deze verborgen, veronachtzaamde dimensie binnen de werkelijkheid, weet hoe levenskrachtig poëzie kan zijn.
Met een schijnbare eenvoud ontrafelt poëzie vaak tegengestelde, onontwarbare krachten, ze hersmeedt complexiteit tot een leefbaar, bevattelijk geheel. Ook banaliteit, clichés of gemeenplaatsen weet ze te ‘verdichten’, zodat ze nieuwe betekenis of glans krijgen.
Stilte en rust zijn niet bereikbaar in de buitenruimte als ze niet resoneren met stilte en rust in de innerlijke ruimte. Als je niet open en stil bent in jezelf, kun je de vele gedaantes en mogelijkheden van stilte, rust en ruimte in je omgeving niet naar waarde schatten en beleven. bessst wil in de eerste plaats een brug slaan naar de innerlijke stilte in een stedelijke context. Heel wat kunstenaars of creatieve mensen kunnen hiervan meespreken. Stilte is overal, is van niemand en van iedereen.
Daarnaast wil bessst nagaan wat de culturele betekenis en de maatschappelijke beleving van ‘stilte als erfgoed’ vandaag zoal kán zijn. Stilte en rust dragen bij tot een duurzame, gedeelde leefkwaliteit, maar die staat in een grootstad als Brussel erg onder druk. Velen koesteren stilte, rust en ruimte in het eigen leven – privé en professioneel – omdat die hen verbinden met de eenvoud van de dingen, met het tijdloze en alles wat onvervangbaar en onbetaalbaar is. Dat is ook wat erfgoed en historisch bewustzijn kunnen bijdragen aan het vaak hectische (stads)leven van alledag.
Tegelijk kan een bedachtzame stilte- en rustwerking aantonen hoe de onderstroom van innerlijke stilte mensen verbindt over levensbeschouwelijke, historisch gegroeide of etnische culturele verschillen heen. Heel wat doelgroepen, vooral ook jonge mensen, blijken hiertoe aangesproken. Deze aandacht en luisterbereidheid – met respect voor ieders eigenheid en waardepatroon – dragen eveneens bij tot een kwaliteitsvollere omgang tussen individuen en gemeenschappen.
bessst wil in de eerste plaats een platform zijn voor ‘stiltebemiddelaars’ in Brussel. Het wil karaktervolle (erfgoed)plekken, personen en praktijken rond stilte, rust en ruimte op het spoor komen en met elkaar in contact brengen. Concreet, in levenden lijve, én digitaal. Bij de uitbouw van deze praktijkgemeenschap wordt uitgegaan van een sectoroverschrijdende aanpak, al dient het zeer verscheiden, rijke culturele erfgoed van Brussel als uitgangspunt. Voor de uitwerking ervan inspireert bessst zich op de recentste (inter)nationale ontwikkelingen en regelgeving binnen het huidige erfgoedlandschap (decreet cultureel erfgoed, Raad van Europa, unesco…).
De praktijkgemeenschap van stiltebemiddelaars gaat de dialoog aan met hun eigen leef- of werkomgeving en wil met verschillende partners rond een specifiek erfgoedaspect of een concrete, kwaliteitsvolle plek samenwerken en gemeenschapsvormende acties opzetten. Deze stiltebemiddelaars vormen de schakel naar het brede publiek. Ze kunnen vanuit verschillende hoeken meewerken: als beleidsverantwoordelijke of ambtenaar, als erfgoedbeheerder, als sociaal-cultureel werker, als gids of kunstenaar…
Opzet is om in de opstartfase te werken met ‘projectclusters’. Zo’n cluster bestaat telkens uit een combinatie van verschillende partners die samenwerken rond een erfgoedaspect, met bijzondere aandacht voor artistieke expressie en gericht op een specifieke doelgroep (o.a. jongeren in opleiding, senioren, buurtbewoners…). Deze transversale benadering biedt de kans om stilteprojecten op te zetten, die anders niet mogelijk zouden zijn.
Hierbij dient het digitale platform als ontmoetingsruimte voor (potentiële) partners, maar ook als werkplaats of ‘laboratorium’ voor experimenten. De resultaten worden een onderdeel van de ‘stilteatlas’ van Brussel. Deze ‘bessst-atlas’ is toegankelijk voor al wie interesse heeft voor wat er ‘in de luwte’ van de grootstad bestaat aan initiatieven en mogelijkheden rond stilte- en rustbeleving. Als een oase van traagheid in een snelle tijd. Als een onverwacht cadeau voor wie even uit de waan van de dag wil stappen.
Een doorleefde, relevante stilte- en rustwerking sluit altijd aan bij wat er ter plekke, tussen mensen leeft. Ze kan niet van bovenaf, doelgericht worden opgelegd. Binnen het le-vende, dynamische weefsel van de stad ontluikt ze veelal spontaan, organisch, van onderop. Vanuit een noodzaak of behoefte, of gewoon vanuit een positieve waardering van (nog) bestaande kwaliteiten op het terrein. Pas als er voldoende rust, mentale en fysieke ruimte is, kunnen mensen zich ten volle ontplooien en ontspannen.
bessst wil de stilte- en leefkwaliteit in Brussel met zoveel mogelijk betrokkenen koesteren en vrijwaren. Daartoe dienen bepaalde processen en ontwikkelingen te worden gestimuleerd (of juist afgeremd). bessst wil een geschikt kader bieden om concrete stilte- en rustinitiatieven te bevorderen en (mee) te helpen gestalte geven. Inhoudelijk, organisatorisch, methodologisch.
bessst streeft vooral naar projecten en activiteiten waar ‘hoofd, hart en handen’ samengaan. Hierbij staat de wisselwerking tussen de beleving van erfgoedwaarden, artistieke expressie en maatschappelijke betrokkenheid centraal. In stilte komt diversiteit thuis, wordt creativiteit gevoed en krijgt het verleden opnieuw betekenis en aandacht in het leven van alledag.
In een dichtbevolkte stad als Brussel staan mobiliteit en leefbaarheid op gespannen voet tot elkaar. Vooral de overlast door het gemotoriseerde verkeer, de overbezette treinverbinding op de noord-zuidas en het tekort aan efficiënt openbaar vervoer leiden dagelijks tot uitzichtloze verkeersproblemen, chaos en stress.
bessst wil het trage, langzame verkeer in de stad mee helpen onderbouwen door het gebruik van (bestaande) wandel- en fietspaden te stimuleren. Dit creëert niet alleen een rustigere, aangenamere leefomgeving en -ritme, maar prikkelt ook de aandacht, de zorg en de verwondering voor al wat leeft.
Al zijn stilte- en rustbeleving niet noodzakelijk plaatsgebonden, toch heeft elke grootstad nood aan voldoende waterpartijen en groene zones (tuinen, parken, bos) om leefbaar te zijn. De afwezigheid van een structuurbepalend natuurlijk element – zoals een stroom of rivier – maakt van Brussel een artificiële, extra complexe metropool. Bovendien is de (openbare) groenvoorziening zeer ongelijk verdeeld tussen de welgestelde, eerder residentiële bovenstad en de urbanistisch vrij gehavende, sociaal-economisch minder ontwikkelde benedenstad.
Elke stedeling moet zich zo nu en dan kunnen terugtrekken uit het lawaai en de drukte van het dagelijkse leven. Door fysiek even uit de maalstroom te stappen, kun je (terug) op adem komen. Soms krijgen stukken braakland die functie – als een ‘vrijplaats’ – toebedeeld.
bessst wil meewerken aan de ontwikkeling van Brussel als woonstad met meer voor (iedereen bereikbaar en genietbaar) groen en open ruimte. Stilte en rust – ‘tranquillity’ – bieden de mogelijkheid om je eigen leven en dat van de anderen van op een afstand te aanschouwen, je positie te bepalen en te zien wat er werkelijk in en rondom jou gebeurt. In de luwte ontstaat er een omgeving voor ontspanning, zingeving en reflectie.
Brussel is vele steden tegelijk en een stad vol fragmenten. Letterlijk en figuurlijk. Meervoudige hoofdstad en hoofdstedelijk gewest. Getuigenissen uit verschillende tijdperken, mensen uit diverse culturen, vroeger en nu, alle met hun eigen realiteit, ideeën en dromen, versmelten er tot een eigentijdse, kosmopolitische metropool. Brussel is een zeer gelaagde, gediversifieerde stad met vele gezichten.
Het dagelijkse leven van de gemiddelde stadsbewoner- of gebruiker is veranderlijk, functioneel, gericht op consumptie en weinig diepgaand. De blik van de stedeling blijft veelal aan de oppervlakte en is voortdurend in beweging. De verspreide, ‘horizontale’ aandacht is kenmerkend. In die grootstedelijke context kunnen karaktervolle (erfgoed)plekken fungeren als betekenisvolle, symboolgeladen oases in de stad.
bessst wil (erfgoed)projecten mee helpen opzetten, die uitgaan van de verborgen historische rijkdom en culturele verscheidenheid van Brussel. Door even stil te staan krijg je zicht op de gelaagdheid van de stad. ‘Sur place’ ontdek je de ‘verticale’ kracht die heden, verleden en toekomst samenbrengt, zie je (onvermoede) verbanden en kun je – veelal vanuit een ander ritme – terug in contact treden met jezelf, de anderen, de omgeving…
Het symbool is niet alleen drager van zin, maar creëert die ook en stelt ze ter beschikking aan elkeen die er gevoelig voor is. Speciale aandacht gaat uit naar initiatieven die oud en nieuw op een creatieve manier met elkaar verbinden. Pas dan wordt het verleden ‘geactualiseerd’ en weer opgenomen in het leven van alledag. Op haar beurt wordt de bestaande, actuele werkelijkheid dan ook ‘gehistoriseerd’ en uit de stroom van banaliteit en oppervlakkigheid onttrokken.
Hoe klinkt de stem van de stad? Net zoals bij elk individu leeft die stem onzichtbaar, ontastbaar, ergens tussen het lichaam en de vele talen van de levende grootstad. Wie op zoek gaat naar stilte, rust en ruimte, maakt als het ware een reis door het ‘zintuiglijke landschap’ van het moeilijk te definiëren, levende organisme dat Brussel is. Heel wat wetenschappers en kunstenaars vinden elkaar in een zelfde interesse of fascinatie. In hun speurtocht ontdekken ze de (akoestische) complexiteit en eigenheid van de hedendaagse grootstad.
bessst vindt het belangrijk en zinvol om de stedelijke geluidslandschappen in kaart te brengen. Het wil ook een vruchtbare ontmoeting en wisselwerking tussen creativiteit en wetenschappelijk onderzoek stimuleren rond thema’s zoals lawaai, geluid, stilte, rust…
Het stiltethema laat zich niet zomaar benaderen of omschrijven. Alleen vanuit het delen van individuele beleving kan een gemeenschappelijke noemer worden gevonden. Stilte en rust staan voor een ontvankelijke houding, zorgzame aandacht, luisterbereidheid en (wederzijds) respect.
Stilte- en erfgoedbeleving zijn vaak bedreigd in de grootstad. Ze staan vaak op zich en missen context, ‘ruimte rondom’. bessst wil op zoek gaan op welke manier stilte en rust het rijke culturele erfgoed van Brussel (extra) adem- of speelruimte kan geven, zodat het ons (opnieuw) kan aanspreken. Erfgoed bevindt zich immers overal in de stad als een werkelijkheid vol mogelijkheden – vormelijk en inhoudelijk – en is bij machte individuen of groepen met elkaar te verbinden.
Stilte en rust nodigen ons uit tot levendige, waakzame openheid voor de wereld om ons heen. De kunst is eerder de dingen te laten gebeuren. Als we de dingen zelf ‘tot spreken’ brengen, hoeven we ze niet (langer) ‘ter sprake’ te brengen. In de plaats van ze ‘van buitenaf’ te duiden, kunnen we ze dan – vaak woordeloos – ‘van binnenuit’ beleven. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor aangepaste publieksbegeleiding. Bij jongeren en volwassenen. bessst is op zoek naar gidsen en bemiddelaars die (nieuwe) bewoners en bezoekers van Brussel ‘in stilte’ op sleeptouw kunnen nemen.
Stilte en rust staan ook voor kwaliteitsvolle communicatie met aandacht voor traagte, verlangzaming en tijdloze momenten die mogen duren. Zo creëert een veilige, ‘ontstresste’ omgeving te midden van de grootstedelijke drukte een eigen context, waar in vrijheid kan worden geproefd van de helende kracht van stilte. Ze kan ook als basis dienen voor (artistieke) expressie, leerprocessen, ontmoeting, empathie, verzoening… Een stad als Brussel heeft nood aan ‘vrijplaatsen’ met ruimte voor meerstemmigheid, experiment, onderzoek…
bessst wil ‘laboratoria’ helpen opzetten, in de oorspronkelijke betekenis van het woord: plekken, omgevingen om te werken [laborar] en te beschouwen [orar]. Dit kan zowel letterlijk – fysiek, op locatie – als virtueel – digitaal, op de webstek. Deze broedplekken van culturele werkzaamheid bieden jonge mensen (in opleiding), sociaal-culturele verenigingen, kunstenaars, erfgoedbeheerders… een platform. Telkens rond de centrale vraag: wat gebeurt er in de luwte van de stad? Hier is plaats voor grensverleggend denken en handelen. Hier kunnen ook uitwisselingen plaatsvinden met stilte- en rustinitiatieven elders in de wereld.